هنر صنایع دستی

آشنایی با هنر صنایع دستی ایران

مفهوم واژه صنایع دستی:

صنایع دستی را مجموعه ای از هنر و صنعت می نامند که به طور عمده با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی، جهت تهیه و ساخت محصولاتی با ویژگی فرهنگی و بومی می شود.

در هر یک از این محصولات هنری میتوان ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده را که به نحوی در آن تجلی یافته مشاهده کرد و همین عامل وجه تمایز و تفاوت این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای می باشد.

صنایع دستی دارای ویژگی های هنری و مصرفی در کنار هم می باشد. همچنین علاوه بر جنبه های مصرفی، دارای  بینش، ذوق، اندیشه و فرهنگ تولید کننده است و در مجموع می توان آن را یک هنر- صنعتی نامید.

چرا که هم ویژگی های یک صنعت را دارد و هم ضمن برخورداری از خصوصیات هنری، هنر محض محسوب نمی شود و به پشتوانه ویژگی قابلیت تولید و تکرار، بیشتر در گروه هنرهای کاربردی قرار می گیرد.

به بیان دیگر صنایع دستی به صورت پیوند مشترکی در میان هنر و صنعت جایگاه خود را بیان می دارد.

در روند تکاملی هنر صنایع دستی نیز اغلب مشاهده می شود که یک هنر بومی در برخورد با نیازهای زندگی، ویژگی ذوقی و سرگرمی خود را از دست داده و جنبه کاربردی برای رفع نیازهای زندگی روزمره را پیدا کرده است.

به طور مثال: نمونه بارز این دگرگونی در سوزن دوزی بلوچ قابل بررسی و مشاهده است.

این هنر تا چهل سال پیش تنها به صورت یک کار تزیینی بر روی لباس توسط زنان بلوچ انجام می گرفت.

ولی امروز اشیاء و محصولات گوناگونی که جنبه کاربردی و مصرف شهری را دارد با استفاده از سوزن دوزی بلوچ تولید و عرضه می شود، بدون آنکه کوچکترین دخل و تصرفی در اصالت طرح و رنگ بندی این هنر صورت گرفته باشد.

در حالی که هنر محض در هر جامعه منحصر به قشری خاص بوده و در روند تحولات اجتماعی پشتوانه کافی برای استمرار آن وجود ندارد، هنر صنایع دستی تمام ویژگی های کاربردی و مصرف عموم مردم جامعه، روند طراحی و تولید را دارا می باشد.

به دلیل ارتباط نزدیک صنایع دستی با فرهنگ و سنت ها از یک سو با ساختار اقتصادی و از سوی دیگر مفهوم و قلمرو آن، در همه کشورها ثابت و یکسان نیست.

به گونه ای که در کشورهای صنعتی بیشتر محتوای هنری آن مطرح بوده و اغلب به شکل کار در آتلیه شخصی هنرمند در شهرها مشاهده می شود که طی آن اقلام محدودی از فرآورده های صنایع دستی توسط عده ای هنرمند که دارای دوره های تخصصی هنری می باشند، طراحی و تولید می شوند.

در کشورهای جهان سوم صنایع دستی به شکل فراگیر و مردمی در جوامع شهری و روستایی رونق داشته و تولید انبوه دارد.

آنچه که ویژگی خاصی به صنایع دستی می دهد حفظ استقلال و خلاقیت فکری صنعتگر در ساخت اشیاء گوناگون است که موجب شده تا هر کالای دست سازی دارای هویت و اصالت باشد و این همان ویژگی خاص صنایع دستی در مقابل محصولات ماشینی و کارخانه ای با تولید انبوه می باشد.

امروزه صنایع دستی بیشتر متوجه تولیداتی شده که متکی به ابتکارات و خلاقیت های فردی در امر تولید به صورت ایجاد تنوع فوق العاه در طرح ها، نقوش و رنگها است.

در حالی که ایجاد هرگونه تنوع در محصولات مشابه کارخانه ای و صنعتی مستلزم صرف هزینه سنگین به صورت استفاده از ماشین آلات و دستگاه های جدید و حتی تغییر خط تولید خواهد بود.

مجموع این ویژگی ها هویتی خاص به محصول تولیدی هر صنعتگر و در مجموع به صنایع دستی یک کشور و یا گروهی از کشورهای یک منطقه که دارای تاریخ، فرهنگ و هنر مشترک هستند داده است.

انواع رشته های هنری صنایع دستی:

صنایع دستی ایران با آثاری زیبا و چشمنواز، هنری است ملی با ارزشهای ویژه که ریشه در تاریخ، فرهنگ و تمدن کهن این سرزمین دارد.

هنر صنایع دستی ایران نوعی تولید فرهنگی می باشد که اگرچه قابلیت تولید نسبی آن امکان حضور صنایع دستی را در متن زندگی فردی و اجتماعی فراهم می سازد ولی اصالت، کیفیت و ویژگی های اصیل و سنتی که در قالب طرح، نقش، نگاره و رنگ همراه با خلاقیت هنرمند ارائه شده است ارزش های ویژه صنایع دستی را به وجود می آورد.

تنوع رشته های مختلف صنایع دستی در ایران بسیار زیاد است، از این رو در مطالب بعدی به تعدادی از رشته های هنر صنایع دستی ایران اشاره خواهیم کرد، از جمله:

مجموعه هنر خورشید | بهار | ۱۳۹۸ شمسی .

© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنری خورشید میباشد.