آشنایی با شیشه دست ساز – هنر صنایع دستی
شیشه گری دستی:
هنر شیشه گری از اصیل ترین و ارزنده ترین تولیدات و محصولات صنایع دستی است که در ایران دارای سابقه طولانی می باشد.
ظروف و اشیاء شیشه ای کشف شده از دورانهای گذشته، دلالت بر وجود این صنعت و هنر با قدمتی طولانی در ایران را دارند.
کشف یک گردنبند شیشه ای متعلق به دوران قبل از میلاد با دانه های آبی رنگ در ناحیه شمال غربی ایران و همچنین قطعات شیشه ای متمایل به سبز که طی کاوش های باستان شناسی در لرستان، شوش و حسنلو کشف شده است.
همگی این آثار باستانی کشف شده ، بیانگر سابقه طولانی هنر شیشه گری – دست ساز در ایران می باشد.
-
روش تولید محصولات شیشه گری دستی :
در سالهای اخیر شیشه گران بیشتر از خرده شیشه به عنوان مواد اولیه استفاده می نمایند و نحوه کار به این صورت است که:
ابتدا کوره را به مدت سه تا چهار شبانه روز، روشن نگاه می دارند و هنگامی که حرارت آن به حد مطلوب رسید، از یک سو شیشه خرد شده را داخل آن ریخته و از سوی دیگر شیشه مذاب را برداشته و کار شیشه گری را آغاز می نمایند.
البته از ترکیب خرده شیشه و سیلیس به عنوان مواد اولیه اصلی استفاده می شود و برای رنگین کردن ماده مذاب از اکسید فلزات مختلفی مانند: اکسید مس، اکسید آهن و … برای ایجاد تنوع رنگی استفاده می شود.
ابزار کار شیشه گری دستی بسیار مختصر و ساده است، مهمترین وسیله این صنعت لوله ای فولادی به طول ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی متر با آلیاژی مخصوص که آن را دم می نامند.
این لوله توخالی است و برای برداشتن شیشه از داخل کوره مورد استفاده قرار می گیرد و شیشه گران با فرو بردن آن به داخل شیشه مذاب و چرخاندن آن مقدار کمی از شیشه را که به آن بار می گویند، از داخل کوره برداشته و سپس در لوله می دمند.
به این ترتیب گوی کوچکی که به آن گوی اول گفته می شود به دست می آید. بعد از سرد و سخت شدن این گوی، دوباره دم را به داخل شیشه مذاب فرو برده و مقداری شیشه مذاب را برای ساخت شئ مورد نظر برمی دارند.
تهیه گوی اول به صنعتگران این امکان را می دهد تا مقدار شیشه ایی که در مرحله دوم برمی دارند در تمام نقاط دارای قطری مساوی بوده و محصولی که تولید می شود هم دارای قطر یکسان باشد.
در این مرحله غلظت شیشه ی مذاب کم و قابلیت شکل پذیری آن ناچیز است و از سویی می بایست فرم متناسب، قطر مساوی و یکسان داشته باشد، صنعتگر لوله دم را روی میله ایی که دارای سر دوشاخه است قرار داده و در حالی که دم را به طور مرتب می چرخاند.
سپس آن را در داخل وسیله دیگری که قاشق نام دارد و عبارت از چوبی استوانه ای به ارتفاع هفت و قطر ۱۵ سانتیمتراست و در یک سطح دارای فرو رفتگی بوده و به میله ای فلزی متصل است قرار می دهند.
هنرمند شیشه گر ضمن کار و به منظور جلوگیری از سوختن قاشق و نیز برای آن که شیشه مذاب به قاشق نچسبد، هرچند دقیقه یک بار آن را در داخل آب فرو می برد.
پس از انجام این عمل، استاد کار شیشه گر به اندازه دلخواه در لوله فولادی دمیده و گوی کره مانندی به وجود می آورد.
آنگاه پشت دستگاه مخصوصی که عبارت از یک نیمکت و دو میله افقی در کنار آن است، نشسته و دم را روی میله های طرفین نیمکت قرار داده و آن را می غلتاند. سپس برای پیشگیری از کج شدن بار به طرف پایین با انبر و تخته به فرم دادن آن می پردازد.
در تعدادی از کارگاه ها نیز استفاده از قالب رواج دارد و استاد شیشه گر بعد از قاشقی کردن بار، آن را در داخل قالب قرار داده و عمل دمیدن را انجام می دهد.
پس از تبدیل شیشه مذاب به شئ مورد نظر، کارگر وردست با لوله دیگری که واگیره نام دارد به کمک استاد کار آمده و به آهستگی انتهای شئ ساخته شده را به واگیره که حاوی مقدار کمی شیشه مذاب است می چسباند.
آنگاه با قیچی خیس روی شیشه را خط می اندازد و با ضربه ای ملایم آن را از لوله اصلی جدا و محصول را به واگیره منتقل می کند.
چنانچه ظروف ساخته شده شیشه ای در مجاورت هوای عادی قرار بگیرند، پس از دقایقی به علت سرد شدن سطح شیشه و گرم ماندن درون آن خواهد شکست.
به همین دلیل باید تولیدات شیشه گری به تدریج و در مدت طولانی خنک شوند. برای این منظور در هر کارگاهی یک گرمخانه با درجه حرارت ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه سانتی گراد وجود دارد که اشیاء ساخته شده را درون آن قرار داده می دهند.
سپس کوره را خاموش می کنند تا آنها هم زمان با سرد شدن هوای داخل کوره خنک شوند. این کار به طور معمول بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت و تا زمان پایین آمدن تدریجی حرارت داخل گرمخانه و رسیدن آن به درجه حرارت هوای معمولی ادامه می یابد.
شهر تهران یکی از مهمترین مراکز تولید محصولات شیشه ای دست ساز در ایران می باشد. همچنین در تهران با انجام کارهای تکمیلی بر روی انواع تولیدات شیشه گری که حالت تزئینی دارند، آثار بسیار زیبا و هنری به دست هنرمندان شیشه گر، تراش شیشه، نقاشی روی شیشه و … تولید و تزئین می شود.
کارشناسی محصولات شیشه ای دست ساز:
- یک محصول شیشه ای ایده آل دست ساز هنری باید شفاف، بدون حباب، بدون چروک، تا خوردگی و ناخالصی باشد.
این ناخالصی ها که به صورت سنگ ریزه های سفید کوچک در بدنه به وجود می آید، می تواند نتیجه عدم ذوب کامل مواد اولیه در کوره مذاب شیشه و یا خوردگی بدنه کوره و ورود ذرات آن به داخل بار باشد.
- کف ظروف شیشه ای دست ساز – محل جدا شدن واگیره باید با دقت پرداخت شود و یا در زمان انتقال به گرمخانه توسط شعله و حرارت دهی مناسب ذوب شود.
- از آنجا که با انجام عملیات تکمیلی و تلفیقی بر رو شیشه دست ساز، آثار هنری همانند: شیشه مات، شیشه آبگز، شیشه نقش دار، شیشه تراش دار، شیشه دو پوسته، شیشه سه پوسته، شیشه با تلفیق فلز و شیشه مینایی و… پدید می آید.
به همین خاطر در کارشناسی هر یک از انواع تولیدات شیشه گری دست ساز، افزون بر کیفیت کلی کار باید موارد خاصی نیز در نظر گرفته شود.
به طور مثال: در مورد شیشه های نقش دار باید نقاشی روی شیشه، اصالت نقش، ثبات رنگهای نقاشی و طراحی نقوش به بهترین شکل و کیفیت اجرا شوند.
مطلب پیشنهادی برای مطالعه در زمینه صنایع دستی در ایران:
آشنایی با هنر نقاشی لاکی روغنی – پاپیه ماشه ….
مجموعه هنر خورشید | بهار | ۱۳۹۸ شمسی .
© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنری خورشید میباشد.