سبک پیکرنگاری در دوران قاجار | مجموعه هنر خورشید

هنر نقاشی درباری در دوران قاجار

درباره هنر قاجار:

در زمان فتحعلی شاه قاجار شرایط برای تجدید حیات و بقای هنر درباری تغییر یافت و مناسب شد.

تا آنجا که شاه قاجار تعدادی از برجسته ترین هنرمندان نقاش آن دوره را در پایتخت گرد هم آورد و آنها را به کار نقاشی پرده هایی با اندازه بزرگ، برای نصب در کاخ های جدید قاجار به کار گماشت.

نخستین نقاش باشی دربار، میرزا بابا نام داشت که از او چندین پرده رنگ روغنی نقاشی و همچنین تصویرگری یک دیوان اشعار فتحعلی شاه مربوط به سال های اولیه سلطنت این شاه قاجار تا به امروز بر جای مانده است.

بهترین نقاشی میرزا بابا شمایلی است از فتحعلی شاه با عمامه جقه دار، جامه و اسلحه گوهرنشان که جلوی پنجره ای بر روی یک قالیچه مرصع نشسته است. این پرده نقاشی از هر حیث ویژگی های یک سبک رسمی و جدید نقاشی درباری را در خود دارد.

برجسته ترین نقاشان درباری – مکتب نقاشی دوران قاجار – تا آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، کما بیش پیرو و پایبند ضوابط و اصول این سبک از نقاشی قاجاری بوده اند.

عمده مشخصات این سبک درباری عبارت است از: ترکیب بندی متقارن و ایستا با عناصر افقی و عمودی و منحنی، سایه پردازی مختصری در چهره و جامه، تلفیق نقش مایه های تزیینی و تصویری، رنگ گزینی محدود با تسلط رنگ های گرم به خصوص رنگ قرمز می باشد.

این گونه بود که پس از انقراض سلطنت صفویان، سبکی منسجم و مکتبی در نقاشی ایران به وجود آمد که با توجه به ویژگی های موضوعی و کاربردی در نقاشی، عنوان پیکرنگاری درباری را برای این مکتب برگزیدند.

پیکر نگاری درباری نماینگر اوج هم آمیزی سنت های ایرانی با سبک و تکنیک نقاشی اروپایی است که در یک قالب شکل و پالایش یافته و با شکوه تمام جلوه گری می نماید.

این مکتب نقاشی درباری است که در آن روش های طبیعت پردازی، چکیده نگاری و آذین نگاری به طرز درخشانی در کنار هم قرار گرفته و با هم سازگار شده اند.

با وجود اینکه در این مکتب نقاشی ایرانی تصویر پیکر انسان اهمیت به سزایی پیدا کرده است؛ ولی به رغم بهره گیری از اسلوب برجسته نمایی، همواره شبیه سازی فدای زیبایی استعاری، جلال، وقار ظاهری تصویر نقاشی می گردد.

آنچه اغلب در این سبک نقاشی به چشم می خورد، تصویر شاه و شاهزادگان تنها در برابر پنجره ای که پرده اش جمع شده است، در حالت ایستاده و یا نشسته، در لباسی فاخر و جواهر نشان به تصویر کشیده شده اند.

مردان با ریش بلند و سیاه، کمر باریک و نگاه خیره در حالیکه دستی بر شال کمر و دست دیگر بر قبضه خنجر دارن؛ زنان با چهره بیضی، ابروان پیوسته، چشمان سرمه کشیده و انگشتان حنا بسته درحالتی مخمور به تصویر در آمده اند.

همگی در جامه های زربفت و مروارید نشان، تاج، کلاه، سلاح، قالیچه و … اینها نیز همگی فاخر و نقش دار در تصویر نقاشی جلوه گری می نمایند.

به طور کلی افراد اغلب به واسطه اشیاء معرفی می شوند و کوششی برای نمایش خصوصیات روانی و حالات روحی فرد صورت نگرفته است.

صراحی، جام، ظروف، پرده سرخ رنگ و … فضای دو بعدی تصویر نقاشی را پر می کنند و در برخی پرده ها نیز چشم اندازی از طبیعت یا معماری در پس زمینه نقاشی به چشم می خورد.

استاد مهرعلی برجسته ترین نقاش دربار فتحعلی شاه قاجار بود و پرده های نقاشی این نقاش، حاکی از این است که او بیش از دیگر همکارانش در نمایش شوکت شاهانه توفیق داشته است.

مهرعلی در یکی از پرده های نقاشی اش، در یک شمایل تمام قد، فتحعلی شاه را با تاج کیانی و عصایی مرصع در نهایت ذوق و مهارت به تصویر کشیده است.

ظرافت طراحی، وسواس در رنگ گذاری و استادی در اجرای کار آنچنان است که شاید بتوان از این پرده به عنوان بهترین نقاشی پیکرنگاری درباری دوران قاجار در ایران نام برد.

عبداله خان از دیگر نقاشان خاص درباری ، فتحعلی شاه بود که دیوارنگاره عظیمی از مراسم سلام نوروزی در تالار بار عام کاخ نگارستان اجرا کرده است که متاسفانه در حال حاضر از بین رفته است.

اما میتوان آن پرده نقاشی را این گونه توصیف کرد: فتحعلی شاه در میان دوازده تن از پسرانش بر تخت نشسته است ؛ در زیر تخت او شش غلام جنگ افزارهای شاهانه را حمل می کنند و …

محمد حسن افشار، ابواقاسم و نیز نقاشان جوان تری همچون سید میرزا، محمد – شیرین نگار در این دوران نقاشی می کرده اند.

در آثار این نقاشان به رغم برخی تفاوت ها در انتخاب موضوع و شیوه کار، ویژگی های کلی مکتب پیکر نگاری درباری را میتوان باز شناخت.

میرزا بابا، مهرعلی و سید میرزا، علاوه بر پرده نگاری رنگ روغنی به کار نقاشی زیر لاکی – نقاشی پاپیه ماشه و مصور سازی کتاب نیز می پرداختند.

همچنین مهرعلی نقاش در نقاشی پشت شیشه نیز مهارت داشت و با این سبک نقاشی، چند تک چهره استادانه از فتحعلی شاه و درباریان قاجار با زیبای و مهارت بسیار به تصویر کشیده و از خود به یادگار گذاشته است.