اصول چهره نگاری مینیاتور ایران

بررسی طراحی و پردازش چهره در نگارگری

چهره نگاری در نگارگری:

آنچه مسلم است چهره نگاری در نقاشی مینیاتور ایرانی دارای ویژگی های منحصر به خود می باشد ، که در بررسی آثار نقاشی و نگاره های دوره هرات، مغول و یا صفوی آن را به وضوح مشاهده می شود.

شباهت چهره ها به یکدیگر و طراحی یک شکل آنها اولین موردی است که نظر هر مخاطب و محقق را جلب می کند.

البته این شباهت، یکنواختی و تکرار پذیری چهره ها در نگارگری ایرانی به دلیل عدم توانایی هنرمند ایرانی نبوده است؛ بلکه نگارگر ایرانی در آن دوران هنری هرگز سعی در شبیه سازی و الگو برداری کامل از طبیعت و واقعیت گرایی محض را نداشته است.

البته با وجود گذشت چندین قرن، امروزه دیگر این شباهت ها بسیار کم رنگ تر شده است و در دوره هنری استاد حسین بهزاد به وضوح مشاهده می شود که تصاویر و اصول چهره نگاری در مینیاتور ایرانی کاملا متفاوت شده و جنبش هنر نوگرایی در نگارگری ایرانی توسط استاد حسین بهزاد بنیانگذاری شده است.

مقایسه و بررسی چهره پردازی در نقاشی ایرانی و نقاشی کلاسیک اروپایی :

عدم شبیه سازی و واقعیت گرایی مطلق از اشخاص در نگارگری ایرانی …

در نگارگری – مینیاتور ایرانی تمایز و تشخیص جایگاه افراد فقط به وسیله لباس، کلاه و محاسن آن شخص مشخص می شود. آناتومی کلی صورت در تمامی نگاره ها روی یک محیط بیضی شکل میگیرد و به دلیل ظرافت بیش از اندازه تصاویر چهره ها در مینیاتور ایرانی، تمایز و تشخیص بین چهره ی زن و مرد جوان در نگارگری ایرانی کاری بسیار دشوار است.

حفظ ظرافت و لطافت در به تصویر کشیدن اشخاص و همچنین ظرافت خاص در تصویرگری چهرها در نگارگری – مینیاتور ایرانی که هیچ گونه شباهتی به افراد واقعی و دنیای مادی ندارند. در دنیای واقعی به ندرت افرادی را خواهیم یافت که ظرافت و تناسبات اجزای صورتشان شبیه نگاره های نقاشی ایرانی باشند.
عدم به کار گیری سایه روشن مانند حجم سازی در سبک نقاشی کلاسیک اروپایی و در عوض آن، استفاده از پرداخت در چهره های مینیاتور ایرانی برای زیبایی بیشتر و لطافت تصویر در نگارگری ایرانی …

این نکته قابل توجه است که کار پرداز در مینیاتور ایرانی برای نشان دادن انعکاس نور بر روی چهره یا تیره روشنی و ایجاد حجم در آن نمی باشد.

بر خلاف چهره پردازی کلاسیک غربی که هنرمند تمام توانش را در به کارگیری سایه روشن به کار می بندد تا به چهره شخص حالت سه بعدی بدهد، نگارگر ایرانی تنها به دنبال زیبایی بیشتر و لطافت در چهره پردازی می باشد.

به طور کلی آنچه مسلم است قدرت ذهن و توان دستان هنرمند نگارگر ایرانی در خلق آثاری بدیع و کاملا متفاوت با هنر نقاشی کلاسیک اروپایی می باشد.

نگارگر ایرانی هیچ گاه به دنیای طبیعی و الگو برداری از شخصیت واقعی انسانها نمی پردازد، او در دنیای خیالی خویش شخصیتی را خلق می نماید و سپس آن را ترسیم کرده و با به کارگیری اصول نگارگری – مینیاتور ایرانی آن را زینت می بخشد.

از این رو ترسیم چهره در مینیاتور ایرانی با تصویرگری – پرتره سازی – نقاشی کلاسیک غربی بسیار متفاوت می باشد.

اگرچه تصاویر چهره های مغولی در دوران های پیشین کمی اغراق آمیز می باشد؛ ولیکن آنچه که امروزه در تصاویر چهره ی نگاره ها مشاهده و مقایسه می شود، کاملا متفاوت است. کاربرد ظرافت خاص در عناصر چهره پردازی و پرداخت های دقیق نشانگر تکامل و نوگرایی این هنر اصیل ایرانی در زمان کنونی می باشد.

اصول پرداز یا پرداخت چهره در مینیاتور ایرانی:

پرداخت یا پرداز در مینیاتور ایرانی همانند رتوش کردن عکس صورت در هنر عکاسی می باشد. عمل پرداز در نگارگری سایه روشن های یکدست و مرتبی را به وجود می آورد که موجب لطافت، زیبایی و چشم نوازی در اثر هنر نگارگری می شود.

انواع پرداز و پرداخت درنقاشی مینیاتور ایرانی:

پرداز نقطه ای، پرداز خطی، پرداز موجی و … هر کدام از این گونه از پردازها در جای خاصی کاربرد دارند. هنگام پرداز کردن باید از خیلی کم رنگ شروع کرده و به تدریج پردازها را تیره تر نمود. این موضوع به میزان فشار دست بر نوک قلم امکان پذیر است و همچنین تراکم پرداخت ها بر روی محدوده ای که قرار است در آن قسمت عمل پرداز صورت گیرد.

نکته مهم : به طور معمول تمام قسمت های دست و صورت نگاره باید پرداخت شود. این پرداز یکدست و یکنواخت در کنار خطوط قلم گیری دست و صورت شدت بیشتری خواهد داشت. به عنوان نمونه کنار بینی در حالت سه رخ، پشت و زیر پلک ها، ابروها، گونه ها، گوشه لبها و انگشتان دست و پا … این نوع پرداز صورت می گیرد.

در مورد پرداز موهای سر، ریش و سبیل اگر از رنگ سیاه یا رنگ های دیگر استفاده شود باید توجه داشت که ابتدا از کم رنگ شروع کرده و به تدریج با رنگ تیره پرداز صورت گیرد.

در برخی موارد برای تاکید بیشتر بر یک مورد خاص از رنگ خالص که به اصطلاح به آن داغی گفته می شود، استفاده می شود. پرداز لباس در بین چروک های لباس که قلم گیری شده اند، صورت می گیرد تا به لباس و پارچه حالت و فرم دلخواه داده شود.

ساخت و ساز رنگ صورت در نگارگری ایرانی:

رنگ گذاری دست و صورت و پرداز آن معمولا به صورت سلیقه ای انجام می گیرد. اما به عنوان نمونه می توان برای رنگ سازی صورت، مقدار کمی رنگ اکر، قرمز، سبز و قهوه ای را با سفید ترکیب نمود و برای تیره و روشن کردن رنگ مورد نظر می توان مقدار درصد ترکیبی رنگها را تغییر داد.

هنرمند نگارگر پس از رنگ گذاری دقیق و یکدست با رنگ قهوه ای روشن و به تدریج با رنگ قهوه ای تیره، شروع به ساخت و ساز یا به اصطلاح پرداخت دست و صورت نگاره می نماید.

نکته مهم : برای پرداخت ابرو، موها، ریش و سبیل مردان و تخم چشمها از رنگ سیاه استفاده می شود و برای پرداز و قلم گیری صورت، بینی، لبها، گوشها و دست باید از رنگ قهوه ای یا قرمز استفاده شود.

دقت و نظم در پردازش و پرداخت نهایی، یکی از مهمترین اصول چهره نگاری در مینیاتور ایرانی می باشد. از این رو برای ارائه یک اثر نگارگری اصیل و چشمنواز ایرانی، پیروی از این اصول و مشق از آثار بزرگان نگارگری ایرانی برای تمامی هنرجویان عزیز توصیه می گردد.