درباره هنر قالی بافی

تاریخچه قالی بافی در هنر و صنایع دستی

ویژگی های منحصر به فرد طرح و نقش قالی ایرانی:

 

طبق تحقیقات باستان شناسان، نخستین قالی جهان در ایران بافته شده است.

فرش معروف به پازیریک در سال ۱۹۴۹ میلادی به وسیله رودنکو باستان شناس روسی کشف شد، این قالی که در ابعاد ۱۸۳ در ۲۰۰ سانتیمتر است و هم اکنون در موزه آرمیتاژ سن پطرزبورگ نگهداری می شود.

قدمت این فرش مربوط به ۳۵۰ تا ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می باشد. رودنکو در کتابش قالی پازیریک را از نظر سبک طراحی و تشابه آن با نقوش تخت جمشید به دوره هخامنشی نسبت داده و معتقد است که این قالی که به زین اسب شباهت دارد، به شاهزادگان سکایی هدیه شده است.

مواد اولیه و ابزار مورد نیاز برای قالی بافی:

در حال حاضر هنر و صنعت قالی بافی در روستاها، مناطق عشایری و همچنین در بسیاری از شهرهای ایران رواج دارد.

روش قالیبافی به این شکل است که معمولا قالی بافی را بر روی دارهای افقی  یا عمودی انجام می دهند که در مورد روش بافت زنان عشایر دار قالی به صورت افقی می باشد و از دارهای عمودی بیشتر در شهرها استفاده می شود.

مواد اولیه قالی دستباف شامل تار، پود و پرز است، تار عبارت است از نخ هایی که موازی یکدیگر در طول قالی قرار می گیرد و می تواند از جنس ابریشم، پشم و یا پنبه باشد.

  • پود قالی:

پود قالی از رشته نخ هایی تشکیل می شود که به صورت موازی یکدیگر از بین نخ های تار عبور داده شده است. جنس این نخ ها در قالی های با درجه عالی از جنس ابریشم و در قالی های خوب از جنس پشم و در قالی های معمولی از جنس پنبه می باشد.

  • پرز قالی:

پرز سطح بیرونی فرش را تشکیل می دهد که به واسطه گره هایی در میان تارها ایجاد می شود و در واقع طرح و رنگ قالی توسط این گره ها ایجاد می شوند. جنس مواد اولیه پرز فرش از پشم می باشد.

  • ابزار قالی بافی:

ابزار قالی بافی شامل: دار، شانه یا دفتین، کارد، قیچی و قلاب است. در ضمن برای بافت قالی، هنرمندان قالیباف به طور معمول از یک نقشه که طرح و رنگ فرش در آن مشخص شده است، استفاده می نمایند.

قالی یا فرش دستباف در واقع مجموعه ای از هزاران گره است که در رج های موازی بر چله ها زده می شود.

این فرآیند گره زنی و ایجاد طرح و نقش زیبا بر تار و پود فرش ایرانی حاصل سر انگشتان هنرمند زنان و مردان ایرانی است که با صبوری و تلاشی بی وقفه اثری منحصر به فرد را خلق نموده و این هنر اصیل و چشمنواز ایرانی را تا به امروز زنده نگاه داشته اند.

انواع روش گره زنی در قالی بافی:

گره فارسی باف که به گره نامتقارن معروف است در میان مردم فارسی زبان و چادرنشینان بلوچ و همچنین در شهرهای اراک، مشهد، اصفهان، کرمان، بیرجند و … رواج دارد. در گره فارسی نخ از کناره یک چله به عقب برده شده و از فاصله دو چله بیرون می آید و چله دوم را دور زده و دوباره از میان دو چله بیرون می آید.

گره ترکی باف که گفته می شود توسط ترکان سلجوقی به ایران وارد شده است و به قفقاز و آناتولی نیز نفوذ کرده است، به طور کلی در میان ترک زبانان در قالی بافی مورد استفاده قرار می گیرد. البته در بعضی از نقاط غیر ترک زبان نیز گاهی دیده شده است که توسط قالیبافان استفاده می شود.

در گره ترکی باف که به گره نامتقارن شهرت دارد، نخ پشم از روی دو چله از کنار آن به عقب برده می شود و سپس از داخل چله ها به جلو بر می گردد و با کشیدن گره بر روی تار و پود آن را محکم می کنند.

  • انواع طرح و نقش در فرش ایرانی:

بر اساس گفته سیسیل ادوارز که در رابطه با فرش ایران تحقیقات مفصلی را ارائه داده است، طرح قالی ایرانی به دو سبک متفاوت طراحی و بافته می شوند و عبارت است از:

  • طرح هایی که از خطوط مستقیم وشکسته تشکیل شده اند و به نام طرح های شکسته شناخته می شوند.
  • طرح هایی که از خطوط منحنی و دایره ای به وجود می آیند و به طرح گردان در هنر فرش ایران شهرت دارند.

طبق نظر این محقق فرش ایران دارای ۹ طرح اصلی است که به طرح های نُه گانه شناخته شده اند و عبارتند از:

  • طرح هراتی
  • طرح بوته ای
  • طرح خرچنگی
  • طرح لچک ترنجی
  • طرح مینا خانی
  • طرح شاه عباسی
  • طرح گل حنائی
  • طرح بید مجنون
  • طرح جوشقانی

البته باید به این نکته اشاره کرد که امروزه انواع و اقسام طرح های تلفیقی و ترکیبی به هنر فرش ایران راه یافته است. همچنین اگرچه در گذشته تنها طرح های مربوط به شهرهای ایران در همان نواحی بافته می شد، در حال حاضر در تمام نقاط ایران از آن طرح برای بافت فرش استفاده می شود.

ویژگی های فرش اصیل ایرانی:

قالی ایرانی دارای سه ویژگی منحصر به فرد می باشد که شامل: مرغوبیت پشم مصرفی، ثبات رنگ، طرح و نقش اصیل و سنتی ایرانی می باشد.

  • در مورد مرغوبیت پشم یا خامه مورد مصرف در فرش ایرانی: این مرغوبیت به دلیل پشم نژاد گوسفند ایرانی است که دارای ویژگی خاصی در ضخامت، طول الیاف و حالت جعد آن می باشد.
  • ثبات رنگ قالی های دستباف ایرانی نیز به دلیل استفاده از رنگ های طبیعی در رنگرزی خامه می باشد.
  • در مورد طرح های اصیل ایرانی در فرش نیز می توان گفت که طراحان فرش ایرانی با الهام از طبیعت و فرهنگ غنی ایرانی نقوش زیبایی را خلق می نمایند که در دنیا منحصر به فرد می باشد.

مطلب پیشنهادی برا مطالعه در زمینه هنر ایرانی:

آشنایی با هنر صنایع دستی ایران …

مجموعه هنر خورشید | بهار | ۱۳۹۸ شمسی .

© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنری خورشید میباشد.