لعاب برای سفال و سرامیک
-
ترکیبات و کاربرد لعاب های قلیایی، سربی
در ترکیبات لعاب های قلیایی موادی مانند:
سدیم، پتاسیم، لیتیم به عنوان فلاکس – کمک ذوب – به کار گرفته می شود. این نوع از لعاب قلیایی از گذشته تا کنون برای پوشش و تزیین بدنه های سفالی کاربرد فراوانی داشته اند و نمونه های با ارزشی از آن را می توان در مناطقی از ایران، مصر و بین النهرین مشاهده نمود.
ویژگی های لعاب قلیایی شامل این موارد می شود:
- شیشه ای بودن سطح لعاب
- نرمی سطح لعاب و قابل خراشیدگی سطوح لعاب قلیایی
- تنوع رنگی و ایجاد رنگ های درخشان با افزودن انواع اکسیدهای فلزی و معدنی به لعاب قلیایی به طور مثال: با افزودن اکسید مس به لعاب قلیایی رنگ آبی فیروزه ایی درخشانی به دست می آید.
لعاب آبی فیروزه ایی مصری نیز از همین نوع لعاب های قلیایی می باشد. کبالت در لعاب قلیایی آبی خوش رنگی را ایجاد می کند و همچنین ترکیب اکسید منگنز با لعاب قلیایی با درصد ترکیبی متفاوت، انواع رنگ بنفش را ایجاد خواهد کرد.
اکثر لعاب های قلیایی با گِل بدنه سفال سازش ندارند و در سطح لعاب ایجاد ترک می نمایند، برای رفع این مشکل باید مواد ترکیبات بدنه را با ترکیبات لعاب یکسان سازی نمود.
اما اشکال در این است که سدیم و پتاسیم هر دو محلول در آب هستند و منابع دیگری را نمی توان یافت که هم غیر محلول باشد و هم بتواند سدیم و پتاسیم مورد نیاز را تامین نماید.
لعاب های قلیایی می توانند هم مات و هم شفاف باشند، برای تهیه لعاب های قلیایی شفاف باید مقدار آلومینای لعاب را به حداقل رساند.
-
ترکیبات لعاب های سربی و کاربرد آن در سفالگری:
قدمت کشف این لعاب به هزار سال پیش از میلاد می رسد و بسیار اهمیت دارد. نمونه هایی از لعاب های سربی در مناطقی مانند: آشور، معابد دوره تانگ چین، ظروف قرون وسطی و … کشف و مشاهده شده اند.
اکسید سرب در دمای ۸۸۶ درجه سانتی گراد ذوب می شود و ایجاد قشری شیشه ای می کند، ولی این لعاب بسیار نرم بوده و دوام کافی را ندارد و با افزودن مقداری سیلیس به آن می توان قشر شیشه ای زیبای به وجود آورد.
لعاب های سربی شفاف هستند و برای مات کردن آنها باید از اکسید باریم استفاده نمود. با ترکیب اکسید مس به لعاب سربی رنگ سبز و با ترکیب اکسید منگنز در لعاب سربی می توان قهوه ای متمایل به بنفش را ایجاد نمود. تنها ایراد لعاب سربی این است که سرب سمی است و به مرور زمان تجزیه می شود.
لعاب های سربی که در درجات ۱۱۰۰ پخته می شوند نسبتا با دوام تر هستند، این نوع از لعاب ها باید در کوره با شرایط اکسیداسیون پخت شوند، زیرا لعاب سربی به سرعت در معرض دود احیاء شده و به صورت سرب خالص در آمده و جوش می خورد.
در کوره های الکتریکی که شعله و دود ندارند، لعاب های سربی احیا نشده و به پخت کامل می رسند. البته لعاب های سربی به صورت فریت کمتر در معرض دود زدگی قرار می گیرند.
-
کاربرد و ترکیبات لعاب های بُرنی:
اکسید بُر یکی از فلاکس های قوی به شمار می رود و موادی که بتوانند اکسید بُر تولید کنند و همچنین غیر محلول باشند بسیار اندک هستند. کوله مانیت تا اندازه ای اکسید بُر دارد و غیر محلول است به همین دلیل یکی از مواد پر کاربرد در لعاب سازی به شمار می آید.
با اکسید بُر می توان لعاب هایی با درجه حرارات پایین تهیه نمود؛ زیرا نقطه ذوب آن ۶۰۰ درجه سانتی گراد است. ترکیبی از اکسید بُر، سود و اکسید سرب لعاب های شفافی با درجه پخت پایین را به وجود می آورند.
واکنش رنگی لعاب های بُرنی با دیگر اکسیدها بسیار جالب است. به طور مثال اکسید مس با این لعاب رنگ فیروزه ای متمایل به سبز ایجاد می کند ولی با ترکیب اکسید آهن رنگ کدری می دهد.
-
تعیین درصد مقدار مواد اولیه مورد نیاز و ترکیب آن در انواع لعاب:
در زمان های گذشته درصد مواد اولیه لعاب از نظر مقدار ترکیبی، طی تجربه و آزمون و خطا به دست آمده اند. سفالگران آن دوره، مواد های مختلف را با درصد های متفاوت با هم مخلوط می کردند و آنها را آزمایش کرده و با این روش مقدار تقریبی آن را به دست می آوردند.
آنها با این روش هر بار فرمول قبلی را اصلاح می نمودند. تحقیقات طولانی برنارد پالی سی در مورد لعاب با همین روش مورد توجه همگان قرار گرفت. زیرا او به سادگی از هر موادی استفاده می نمود و هر چیزی را آزمایش می کرد.
تا اواخر قرن گذشته تحقیقات و آزمایشات ترکیب مواد اولیه لعاب با همین روش انجام می شد و درک علمی در مورد مبحث لعاب و نتایج آزمایشات وجود نداشت.
از این رو می توان در مورد تهیه لعاب از روش سفالگران گذشته نیز استفاده نمود و مواد را به صورت درصد با هم مخلوط کرده و سپس آزمایش نمود.
برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید هر بار مقدار درصدها را تغییر داد، به طور مثال می توان با دانستن این که مقدار سرب ۲۵ تا ۶۰ درصد و مقدار سیلیس ۱۵ تا ۳۰ درصد و مقدار وایتینگ ۵ تا ۱۵ درصد باید باشد با تغییر اندکی آنها را آزمایش کرد و درصد مناسب را به دست آورد.
با آزمایش های متعدد می توان فهمید که افزایش کربنات سرب و فلدسپات باعث شفافیت لعاب می شود ولی اگر لعاب شفاف تری بخواهیم باید مقدار سرب را بیشتر افزایش داده و مقدار فلدسپات و کائولن را کم نماییم.
اگر لعاب خشک و زبر باشد باید فلاکس بیشتری اضافه نمود و برعکس اگر زیاد شیشه ای و نرم باشد باید مقداری باریم ، منیزیم و یا وایتینگ به آن را اضافه کرد.
در لعاب ها ی درجه پایین می توان با فلدسپات ها شروع به آزمایش کرد و بهتر این است که لعاب های ترکیبی آماده برای آزمایش پخت، روی کاشی های کوچک تست شوند و نتایج آن یاداشت برداری شود تا به نتیجه ای مطلوب رسید.
-
کاربرد فرمول مولکولی در تهیه لعاب:
در روش درصدی مواد اولیه لعاب ها با افزایش و کاهش مقدار یکی از مواد تعیین مقدار اکسیدهای دیگر مشکل خواهد بود.
اما اگر از طریق فرمول نویسی – محاسبه نسبت مولکولی – به درصد ترکیب مواد لعاب دست پیدا کنیم، موفق تر عمل خواهیم کرد.
البته فقط به نوشتن فرمول روی کاغذ اکتفا نباید کرد و حتما باید هر کدام از آنها را با روش عملی و پخت در کوره سفالگری تست شده و نتایج به دست آمده را بررسی نمود.
-
مجموعه هنر خورشید | تابستان | ۱۳۹۹ شمسی .
© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنر خورشید میباشد.