آشنایی با ملیله کاری در هنر و صنایع دستی ایران
هنر ملیله کاری:
قدیمی ترین آثار هنر ملیله کاری در ایران متعلق به سالهای ۳۳۰ تا ۵۵۰ ق.م می باشد.
به سبب رواج استفاده از ظروف گران قیمت از سوی طبقه ثروتمند آن دوره ناریخی، هنرمندان فلزکار به ویژه زرگران و نقره کاران تمامی توجه خود را برای زیباتر ساختن ظروف کاربردی معطوف داشته اند.
از اینرو هنر ملیله کاری در ایران رواج یافت و ظروف کاربردی و زیورآلات زیبای ملیله کاری مورد توجه همگان قرار گرفت.
اگرچه بر اثر تاراج اسکندر و سپاهیانش، از اشیای فلزی گرانبهای آن دوره کمتر اثری باقی مانده است، با این وجود طی کاوش های باستان شناسی اخیر آثاری مانند گنجینه جیحون همدان و گنجینه شوش از دل خاک بیرون آمده است که نشانگر وجود هنر ملیله کاری و مهارت استادان صنعتگر ملیله کار در ایران با قدمتی طولانی می باشد.
متاسفانه به دلیل اینکه بیشتر اشیاء ملیله ایرانی اعم از طلا و نقره برای استفاده مجدد از فلزات گرانبها ذوب شده است، نمونه های کمی در دسترس می باشد. تنها از دوره قاجار مقداری گیره استکان، سینی، گوشواره، سینه ریز و … باقی مانده که تعدادی از آنها در موزه های داخلی و خارجی، مجموعه های شخصی و خانوادگی نگهداری می شوند.
در حال حاضر هنر ظریف و زیبای ملیله کاری علاوه بر تهران، در شهرهای زنجان و اصفهان و تبریز نیز رواج دارد.
در اصفهان بیشتر به تولید اشیاء زینتی مانند گل سینه، گوشواره، گردنبند و … پرداخته شده و در زنجان هنرمندان ملیله کار به تولید ظروفی همچون سینی، قندان، گیره استکان، شکلات خوری و … مشغول می باشند.
عمده ترین ماده اولیه مورد مصرف ملیله کاران را نقره تشکیل می دهد که به وسیله ذوب کردن سکه های نقره یا قراضه های ظروف نقره ای تامین می شود.
نقره مصرفی در ملیله کاری دارای عیار صد است ولی برای ساخت دسته یا پایه ظروف که باید استحکام بیشتری داشته باشند، نقره با عیار پایین تری استفاده می کنند و همچنین از مواد دیگری نیز مانند موم طبیعی، تیزاب، جوهر گوگرد و زاج سفید برای ساخت و ساز و مواد اولیه در مراحل ساخت ملیله استفاده می شود.
-
مراحل و مقدمات ساخت ملیله نقره :
برای تهیه ملیله ابتدا نقره را به وسیله بوته در کوره برای ذوب قرار می دهند و پس از ذوب داخل ریچه ریخته می شود.
بعد از سرد شدن مفتولی به طول ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر و با قطر حدود ۵ میلیمتر به دست می آید، سپس مفتول نقره ای را بر روی سندان با کمک چکش به شکل چهار پهلو کرده و برای بار دیگر برای نرمی و انعطاف آن را حرارت می دهند و در دستگاه نورد به صورت مفتول های باریکی در می آورند.
-
مرحله حدیده کردن مفتول نقره :
ابتدا مفتول نقره را از بزرگترین سوراخ و سپس از سوراخ کوچکتر حدیده عبور می دهند تا مفتول بسیار نازک و ظریفی از نقره با قطر یکنواخت به دست آید، آنگاه دو رشته از این مفتول نازک را به صورت دولا می تابند و از میان غلتک دستگاه نورد عبور داده تا نواری با قطر یک تا ۱.۵ میمتر از آن خارج شود.
-
مرحله ساخت اشیاء و ظروف ملیله کاری:
ابتدا صفحه فلزی مستطیل شکل مسی را با لایه ای از موم اندود می کنند، سپس قالبی را که به شکل محصول مورد نظر آماده شده روی صفحه قرار داده و نوار نقره ای را روی قالب قرار می دهند تا شکل اولیه و اسکلت اصلی آن را آماده نمایند.
سپس میانه های دیواره اصلی را با ملیله های کوچکتر پر می نمایند. در نهایت موم را آّب کرده و ظرف مورد نظر را از صفحه جدا کرده و برای اتصال ملیله ها با یکدیگر، مقداری پودر لحیم که ترکیبی از بوراکس و براده نقره است روی آن ریخته و با شعله مشعل گاز مناسب حرارت می دهند.
پس از اینکه عمل آتشکاری و لحیم انجام شد، سیم ها ی اضافی را بریده و محصول ملیله کاری شده را در محلول رقیق اسید سولفوریک قرار می دهند. در پایان کار نیز با برس سیمی مناسب و سوهان کاری، ناهمواری های قطعه مورد نظر را از بین می برند.
روش دیگری نیز برای تولید محصولات ملیله وجود دارد: ابتدا صفحات با اندازه مناسب را با ملیله با روش خم کردن و لحیم کردن تهیه کرده و آنگاه با کمک این صفحات ملیله ای، اشکال مورد نظر مانند گیره استکان، لیوان، قنددان، گلابپاش، سینی، قاب عکس، گل سینه و … را می سازند. و با نقره با عیار پایین تر پایه و دسته برایشان ساخته می شود.
نقوش رایج در هنر ملیله سازی:
نقوش رایج در هنر ملیله کاری نیز همانند سایر نقوش به کار رفته در دیگر تولیدات صنایع دستی بیشتر ذهنی و برگرفته از طرح های قدیمی و سنتی ایرانی می باشد.
معروف ترین این نقوش در زنجان که از مهمترین مراکز تولید هنر ملیله کاری می باشد، عبارتند از:
- ماشین مله سی یا ماشین ملیله: پس از اینکه دیواره کار چیده می شود و به طور مشخص قابل تشخیص می باشد و به صورت حاشیه کار است.
- سایه ملیله: واو ملیله که این نقش شبیه واو فارسی می باشد.
- ارمنی مله جقه: این نقش در سایر رشته های صنایع دستی مانند قلمکار و ترمه بافی به نام بوته جقه کاربرد دارد.
- برگ فرنگ، ریزه جقه، غنچه، سه چشمه و چهار چشمه که هریک دارای ویژگی های خاص در تلفیق و ساخت هنر ملیله نقزه را دارا می باشند.
مطلب پیشنهادی برای مطالعه در زمینه هنر ایرانی:
آشنایی با هنر صنایع دستی و انواع هنرهای مرتبط …
مجموعه هنر خورشید | بهار | ۱۳۹۸ شمسی .
© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنری خورشید میباشد.