درباره انواع چرخ سفالگری | مجموعه هنر خورشید

انواع چرخ سفالگری و چگونگی ساخت سفال …

پیدایش چرخ سفالگری:

بر اساس بررسی های باستان شناسی که بر روی بدنه های سفالینی که تاکنون یافت شده اند، چرخ سفالگری جز اولین و ابتدایی ترین ماشین آلات ساخت دست بشر بوده است.

البته به طور دقیق مشخص نیست که اولین چرخ سفالگری در چه زمان و مکانی ساخته شده است؛ اما این نکته قابل اهمیت است که با پیدایش چرخ سفالگری و کاربرد آن، تاثیر فراوانی در رشد تمدن بشری به وجود آمده است.

چرخ سفالگری که امروز به عنوان ابزاری کاربردی در اختیار هر هنرمند سفالگر می باشد، به او این امکان را می دهد تا از مهارت های خود در ساخت و پرداخت ظروف سفال – سرامیک نهایت را استفاده نماید.

آثار سفالینی که با چرخ سفاگری ساخته می شوند از ویژگی های زیادی نسبت به روش های دیگر سفالگری برخوردار می باشند، روش های دیگر در سفالگری مانند: کویل، اسلب، پینچ و … که تنها با دست و صرف زمان زیاد صورت می گیرند.

آشنایی با انواع چرخ سفالگری:

چرخهای سفالگری در انواع مختلفی ساخته شده اند، اما نحوه انجام کار بر روی بعضی از آنها نسبت به دیگری آسان تر است. با این وجود تمام چرخ های سفالگری از یک اصول و تکنیک کاری مشابه ای پیروی می نمایند.

چرخ سفالگری از اجزای مختلفی تشکیل شده است:

شافت یا محور عمودی چرخ .
سر چرخ که در بالای آن قرار دارد و گِل سفالگری بر روی مرکز آن قرار می گیرد.
صفحه بزرگ پایی که به وسیله یاتاقان بر روی محور اصلی قرار گرفته است، سر چرخ سفالگری با نیروی الکترو موتور و یا با نیروی پای انسان به حرکت در می آید.

عملکرد چرخ سفالگری پایی:

چرخ سفالگری پایی که با نیروی پای انسان به گردش در می آید به این صورت عمل می نماید:

گردش سر چرخ به وسیله محوری که صفحه زیرین را به صورت الاکلنگ حرکت داده و نیروی پا به کمک اهرم های انتقال نیرو باعث چرخش سر چرخ سفالگری می گردد. تنها مزیت چرخ هایی پایی بر چرخ سفالگری برقی، کنترل سرعت و میزان گردش چرخ توسط هنرمند سفالگر می باشد ولی این نوع از چرخ های سفالگری برای تولید انبوه چندان مناسب و به صرفه نمی باشند.

عملکرد چرخ سفالگری برقی:

چرخی است که به وسیله نیروی الکتروموتور به حرکت در می آید. این نوع چرخ سفالگری می تواند دارای گیربکس بوده که به وسیله آن می توان سرعت چرخش سر چرخ را کم و یا زیاد نمود. با کسب تجربه و مهارت، کار با آن برای تولید انبوه ظروف سفالین در زمان کوتاه بسیار مناسب است.

چرخ سفالگری برقی باید دارای این ویژگی ها باشد:

داشتن یک سر صاف و خوب به قطر حدود سی سانتی متر.
قابلیت تغییر سرعت چرخ سفالگری از ۵۰ تا ۳۵۰ دور در دقیقه به وسیله دور تند و کند با گیربکس.
داشتن قدرت کافی برای نگه داشتن قطعه سفالی که روی سر چرخ سفالگری قرار می گیرد.
داشتن تکیه گاه مناسب برای قرار گرفتن هر دو بازوی دست سفالگر.
داشتن مکانیزمی که به آسانی قابل تمیز کردن و … اجزای مختلف چرخ سفالگری باشد.

سر چرخ سفالگری باید از جنس موادی نظیر آلیاژ برنج، آلومینیوم، برنز، پلاستیک و یا روکش فایبرگلاس باشد که گِل سفالگری به آن نچسبد. همچنین باید به این نکته توجه داشت که سر چرخ هنگام کار باید بدون لرزش باشد.

قطعات ظریف سفالی را می توان بر روی یک صفحه گرد گچی قرار داد. با استفاده از صفحه گچی بر روی سر چرخ سفالگری می توان قطعات ظریفی تولید نمود که پس از فرم دادن آن به راحتی از روی چرخ سفالگری برداشته شوند.

از این تکنیک بیشتر برای ساخت ظروفی که قطر زیادی داشته و دیواره کوتاهی دارند ، مانند انواع بشقاب سفالی و … استفاده می شود.

برای اینکه صفحات گچی بر روی سر چرخ سفالگری محکم قرار گیرند از کمی دوغاب برای چسباندن آن بر روی صفحه بهره گرفته می شود. استفاده از این صفحات باعث می شود که کار جدا کردن قطعه از چرخ به آسانی صورت گیرد و همچنین به اثر هنری آسیبی وارد نشود.

یک دیگر از روش های برای فرم دادن بدون استفاده از صفحه گچی، استفاده از چرم مصنوعی می باشد که متناسب با اندازه سر چرخ سفالگری آماده شده و سپس با دوغاب روی چرخ ثابت می شود.

پس از فرم دادن سفال با سیم چرم مصنوعی را از صفحه چرخ سفالگری جدا نموده و قطعه سفالین را همراه با چرم برروی سطحی صاف قرار داده تا بطور کامل خشک شود و در نهایت سفال خود به خود از چرم جدا خواهد شد.

کیفیت گل مناسب برای کار بر روی چرخ سفالگری:

گل مناسب برای چرخ کاری گِلی است که از پلاستینه بالایی برخوردار باشد و قابلیت جذب آب آن نیز زیاد باشد.

اگرچه یک سفالگر حرفه ای می تواند با انواع گلها که رطوبت ها متفاوتی دارند کار نماید؛ اما یک هنرجوی مبتدی رشته ی سفالگری باید سعی نماید، ابتدا با نسبت ها ی مختلف از آب و رطوبت گِل سفالگری کار نماید تا بتواند با پشتکار و کسب تجربه کافی ، قطعه ای را بر روی چرخ سفالگری فرم دهد.

اگر با گِل نرم کار کنید فرم سفالی به راحتی شکل می گیرد و راحت تر نیز متقارن می شود. اما از طرف دیگر گِل نرم برای ساختن بدنه های سفالین با جداره نازک مناسب نیستند؛ زیرا این نوع گِل نمی تواند خود را بر روی صفحه چرخ سفالگری نگه داشته و خیلی زود دفرمه می شود.

آشنایی با فرم دادن گل بر روی چرخ سفالگری:

مهم ترین اصلی که یک هنرمند سفالگر باید در ابتدای فرم دادن گِل بر روی چرخ سفالگری در نظر داشته باشد، مرکز کردن گِل بر روی صفحه چرخ سفالگری و یا به عبارتی سنتر کردن گِل می باشد. اگر گِل بدنه سفالی در مرکز قرار نگیرد قطعه سفالین پس از اتمام کار نا متقارن و دفرمه خواهد شد.

برای این که بتوان گل را در مرکز چرخ سفالگری سنتر کرد، وجود تکیه گاههای خوب برای قرار دادن بازوان دست سفالگر لازم می باشد. البته این تکیه گاه بیشتر برای مبتدیان کاربرد بیشتری دارد و باعث هدایت گِل به مرکز صفحه چرخ سفالگری خواهد شد.

یکی دیگر از نکاتی که باید در طی فرایند تولید در موقع فرم دادن قطعات بر روی چرخ سفالگری به خصوص در موقع قرار دادن گل سفالگری در مرکز چرخ مورد توجه قرار گیرد، روانکاری آن است تا گِل بهتر در دستان سفالگر حرکت نماید.

برای این کار سفالگران از دوغاب گِلی از جنس گِل مورد مصرف استفاده می کنند که البته استفاده از دوغاب رُسی بهتر است. برای روانکاری هنگام چرخکاری قطعه بر روی چرخ سفالگری دست را با آب یا دوغاب آغشته کرده و گاهی نیز می توان با تکه ای ابر مرطوب سطح بدنه سفال را روانکاری نمود.

نکته مهم:

اگر روانکاری با آب بیش از اندازه باشد بدنه سفالین دفرمه و بیش از اندازه نرم خواهد شد. همچنین اگر آب کمی به بدنه رسانده شود و دستان سفالگر نتواند بر روی قطعه بلغزد عمل روانکاری به خوبی صورت نخواهد گرفت. پس میزان آبرسانی به بدنه هنگام روانکاری و فرم دهی گِل بر روی چرخ سفالگری نیاز به تمرین زیاد و کسب مهارت کافی در این زمینه دارد.