لعاب و کاربرد آن در صنعت سفال و سرامیک :
ترکیبات لعاب :
ماده لعاب از لایه نازک سیلیکاتی تشکیل شده است که از لحاظ فیزیکی مایع می باشد. این ماده با تاخیر منجمد می شود و با افزایش حرارت حالت چسبندگی – ویسکوزیته – کشش در خمیر آن پدیدار می گردد.
در تعریف کلی لعاب می توان گفت: لعاب روکش نازک و شیشه گونه ای است که رنگ خود را از اکسیدهای مختلف فلزاتی مانند: اکسید کبالت، اکسید آهن، اکسید منگز و یا سایر مواد معدنی رنگی با نام استین تامین می کند.
مهم ترین دلایل استفاده و کاربرد لعاب بر بدنه های سفالی و سرامیکی عبارتند از:
- غیر قابل نفوذ کردن بدنه های متخلخل سفالین
- افزایش مقاومت مکانیکی و شیمیایی بدنه و حجم های سفالی …
- پوشاندن سطح بیرونی بدنه و ایجاد پوشش رنگی ثابت و با دوام …
- افزایش قابلیت مصرفی و بهداشتی تولیدات سفالی
- تنوع رنگ پذیری و ایجاد تزئینات بر روی بدنه سفال و سرامیک
- عایق کردن بدنه در مقابل رطوبت و دیگر عوامل فرسایشی …
- مبحث هنری و دکوراتیو … با ایجاد تنوع رنگی و نقوش بر سطوح سفال و سرامیک
مطلب پیشنهادی برا ی مطالعه در زمینه سفالگری:
آشنایی با انواع روش لعاب زنی سفال
انواع لعاب در سفالگری:
لعاب ها را می توان بر اساس ترکیبات شیمیایی، روش تهیه، درجه حرارت پخت لعاب و شکل ظاهری بعد از پخت ،آنها را دسته بندی نمود:
-
لعاب قلیایی:
اکثر ظروفهای لعاب دار سفالی و سرامیکی ایران در قرون گذشته با بهره گیری از لعاب قلیایی پوشش داده شده اند. فرمول سنتی لعاب قلیایی به این شرح است: ۶۰% شیشه قلیای + ۲۵% سیلیس خام + ۱۵% بلور یا پودر شیشه
برای تهیه ماده ای که شیشه قلیایی نامیده می شود، از خاکستر بوته گیاهی که اشنون نام دارد و در شوره زارها می روید استفاده می کنند. مواد نام برده در فرمول را با مقداری آب ترکیب نموده و به شکل دوغاب از آن استفاده می نمایند.
-
لعاب سربی:
برای تهیه لعاب سربی از این مواد و فرمول استفاده می شود: ۴۰% اکسید سرب + ۴۰% بلور + ۲۰% سیلیس خام
این مواد را با درصد مناسب با مقداری آب ترکیب کرده و پس از آسیاب کردن به شکل دوغاب استفاده می نمایند. البته این نوع لعاب کاملا بی رنگ می باشد و برای رنگین کردن لعاب باید آن را با اکسید فلزات و یا پودر استین ترکیب نمود.
-
لعاب فریت:
اگر لعاب خام را در کوره بپزند و بعد آن را آسیاب کرده و به صورت پودر در آورند به آن لعاب فریت می گویند. این فرایند باعث می شود لعاب های قلیایی غیر محلول شوند. همچنین در مورد لعاب های سربی با انجام این فرایند و تبدیل لعاب سربی به لعاب فریت، خاصیت سربی لعاب تقلیل یافته و مواد سمی آن نیز از بین می رود.
-
لعاب شفاف – ترانسپارت:
این نوع از لعاب ها حالتی براق داشته، شفاف و شیشه ای می باشند. نور تابیده شده بر این نوع لعاب از سطح لعاب منعکس می شود و از آن عبور می نماید . همچنین بدنه سفالین در زیر لعاب نمایان است و از این نوع لعاب بیشتر برای نقاشی زیر لعابی استفاده می شود.
-
لعاب کدر – اُپک :
با وجود اینکه این نوع لعاب ها دارای سطح درخشانی هستند؛ اما نور قادر به عبور از این لعاب نیست و بدنه سفالی زیر آن نیز دیده نمی شود. البته نور از سطح لعاب منعکس می شود و براق است، فقط حالت شیشه ای لعاب ترانس را ندارد ولی خاصیت پوشانندگی خوبی دارد.
-
لعاب مات:
اختلاف این نوع از لعاب با لعابهای شفاف و کدر، در وجود ذرات کریستالی منظم ریزی است که به هنگام سرد شدن در سطح لعاب پدیدار می شوند. سطح این لعاب زبر و مات می باشد و نور نیز انعکاسی از سطح لعاب ندارد.
-
لعاب قازمغازی – رنگین کمانی:
رنگ این نوع از لعاب به واسطه پراکندگی شعاع های نور به وسیله بلورهای بسیار ریز می باشد. این بلورها نورهایی با طول موج بنفش و آبی منعکس می کنند، اما بقیه طول موج های رنگی از سطح لعاب عبور کرده و جذب بدنه می شوند. این نوع از لعاب به خاطر حالت رنگی خاص خود و شباهت به رنگین کمان در اصطلاح سنتی به آن لعاب قازمغازی می گویند.
-
لعاب زرین فام:
سابقه استفاده از لعاب زرین فام به دوره سلجوقی می رسد. در این نوع از لعاب ابتدا سطح بدنه سفالین را با لایه ای از لعاب اُپک پوشانده و یک بار در کوره در فضای اکسیداسیون پخت می نمایند و سپس با لعابی که از ترکیبات: نیترات نقره + سولفات مس + نیترات بیسموت آماده شده بر سطح لعاب نقوشی را به دلخواه ترسیم می نمایند.
پخت دوم باید حتما در شرایط احیایی و دود زدگی انجام شود تا اکسیدهای فلزی لعاب دوم در سطح لعاب نمایان شوند. این لعاب دارای جلوه ای خاص همراه با جلای فلزی می باشد، از این رو آن را لعاب زرین فام می نامند.
-
لعاب کریستالی:
در این نوع از لعابها پس از پخت، کریستال های کوچکی در زیر سطح لعاب نمایان می شوند. لعاب هایی که کریستال های سیلیکات روی دارند قابلیت بهتری برای کریستالیزه شدن دارند. مقدار کائولین این لعاب بسیار کم است و فقط با روش اسپری و پیستوله امکان پذیر می باشد.
در ضمن این نوع از لعاب ها دارای برنامه پخت خاصی می باشند. با افزودن هماتیت به لعاب کریستالی می توان بلورهای کریستالی قرمز پر رنگی را در سطح لعاب کریستالی ایجاد نمود.
-
لعاب نمکی:
در کوره های احتراقی مخصوص لعاب نمکی پس از رسیدن دما به ۱۲۰۰ درجه سانتی گراد به شعله های آتش مقداری نمک افزوده می شود. نمک خیلی سریع به حالت بخار در می آید و با لعاب سطح بدنه ترکیب شده و شبیه پوست پرتغال می شود. از این روش بیشتر برای لعاب دادن بدنه های استون ور استفاده می شود و باید در کوره های مخصوص لعاب نمکی فرایند پخت صورت گیرد.
لعاب ترک نما :
این لعاب ظاهری ترک مانند و بسیار جالب دارد. برای ایجاد ترک روی سطح لعاب بدنه سفالین باید از لعابی استفاده کرد که ضریب انبساط و انقباض بیشتری نسبت به بدنه داشته باشد. اضافه کردن مقداری اکسید سدیم با ضریب انبساط زیاد به ترکیبات اصلی لعاب، باعث ایجاد ترک در سطح لعاب می گردد.
-
مجموعه هنر خورشید | پاییز | ۱۳۹۸ شمسی .
© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنر خورشید میباشد.