فن قلم گیری در نگارگری | مجموعه هنر خورشید

آموزش فن قلم گیری در مینیاتور ایرانی

نکاتی که باید در مراحل اجرای خطوط در قلم گیری به آن توجه داشت:

قلم موی مناسب برای قلم گیری

اول ظرافت و یکدستی نوک قلم مو بسیار مهم است، چه بسا بهترین استادان نگارگر نیز با قلم موی نا مناسب قادر به انجام قلم گیری یکدست و روان نمی باشند.
دوم آنکه هنگام قلم گیری باید هنرمند نگارگر تسلط و تمرکز کافی داشت باشد تا از لرزش دست هنگام قلم گیری جلوگیری شود.
سوم اینکه باید توجه داشته باشید :
مقدار رنگ یا مرکبی که قلم مو را بدان آغشته کرده اید، نباید بسیار کم و یا زیادتر از حد مورد نظر باشد؛
زیرا در صورتی که رنگ و مرکب کم باشد خطوط به صورت مقطع و خشن درآمده و چنانچه مرکب زیادتر از حد در نوک قلم مو انباشته شود از ظرافت قلم گیری خطوط کاسته خواهد شد.
نکته چهارم استفاده مناسب و صحیح از نازکی و ضخامت نوک قلم هنگام قلم گیری است؛ زیرا فقط در مورد دورگیری یا قلم گیری نقوش در تذهیب است که به صورت یکدست و ظریف قلم گیری صورت می گیرد.
اما در مورد نگارگری نازکی و ضخامت خطوط بر جای مانده از قلم مو است که به اثر زیبایی و جذابیت می بخشد؛ همانند کاری که قلم نی در خوشنویسی خط نستعلیق انجام می دهد. داشتن سر انگشتانی پرمهارت و پرتوان برای قلم گیری نیاز به مداومت در مشق و دقت نظر فراوانی دارد.

مشق قلم گیری – طرز به دست گرفتن قلم مو :

برای قلم گیری باید از قلم موهای ظریف یعنی شماره های دو صفر تا شماره دو استفاده نمایید.

قلم مو را بین سرانگشت اشاره و سرانگشت شصت قرار دهید، معمولا قسمت فلزی قلم مو محل قرار گرفتن قلم مو در بین سرانگشتان دست می باشد. البته طرز گرفتن قلم مو سلیقه ای است ؛ اما اگر از ابتدا با شیوه صحیح انجام شود به یک عادت تبدیل خواهد شد.

سپس قلم مو را به مرکب اصفهان یا جوهر سیاه رنگ آغشته کرده، البته جوهر اضافی آن را با تکه ای دستمال یا روی کاغذ باطله بگیرید و نوک آن را به صورت چرخشی تیز کرده و آنگاه آماده مشق قلم گیری شوید.

در ابتدا طرح یا نقش معینی را قلم گیری نمی کنید بلکه روی کاغذی سفید خطوط منحنی و مستقیم رسم می کنید.

نکاتی قابل توجه در تکنیک قلم گیری برای هنرجویان نگارگری:

هرگز برای تمرین قلم گیری از کاغذ کاهی استفاده نکنید. بهترین کاغذ برای مشق قلم گیری ، کاغذ گلاسه سفید می باشد.
برای قلم گیری صحیح قلم موی شما باید با کاغذ زاویه نود درجه بسازد و نوک قلم مو با سطح کاغذ کمترین حد تماس را داشته باشد. برای تسلط و اصطحکاک هرچه کمتر با کاغذ سعی کنید هرچه بیشتر انگشت کوچک خود را به سطح کاغذ مماس نمایید. آنگاه نفس را در سینه حبس کرده و قلم مو را به حرکت درآورید.
برای رسم خطوط کوتاه تنها مچ دست شما حرکت می کند ؛ اما برای رسم خطوط بلند و به اصطلاح پرت کردن انتهای خط باید دست از کتف و بازو حرکت داده شود تا لرزش دست ایجاد نشود. این تمرینات را به طور مداوم روی کاغذ انجام دهید تا جایی که برای شما به راحتی رسم با مداد و خودکار شود.
برای نازک و ضخیم کردن خطوط می توانید در حین قلم گیری نوک قلم مو را به آرامی به سطح کاغذ نزدیک و یا دور نمایید. اما مراقب باشید در هنگام رسم یک خط مشخص نوک قلم موی شما از سطح کاغذ جدا نشود؛ زیرا در این حالت خط به صورت مقطع رسم می شود و اصلاح خط منقطع شده نیز کار دشواری خواهد بود.
شیوه های متفاوتی برای قلم گیری وجود دارد و شما نیز می توانید پس از مدتی که تبحر و مهارت لازم را کسب نمودید، برای خودتان صاحب سبک شوید.

مطلب پیشنهادی جهت مطالعه در زمینه نگارگری:

آشنایی با انواع قلم مو و رنگ در نگارگری

ایجاد طرح اولیه و قلم گیری خطوط در مراحل مختلف نگارگری:

ابتدا خطوط اصلی تصویر مورد نظر را به وسیله کاغذ پوستی شفاف یا کالک کپی بردای نمایید. سپس کاغذ پوستی را برگردانید و خطوط اصلی طرح را مدادی کرده و آن را با مهره یا ناخن دست روی کاغذ اصلی منتقل کنید. بدین ترتیب هم کاغذ شما پاکیزه می ماند و هم یک نسخه از طرح اصلی را خواهید داشت.
سپس با جوهر قهوه ای طرح روی کاغذ اصلی را با دقت قلم گیری نمایید. حالا میتوانید طرح مدادی را پاک کرده و شروع به رنگ گذاری کنید. رنگ گذاری در نگارگری – مینیاتور ایرانی با دو نوع رنگ صورت می گیرد؛ رنگ های جسمی ( گوآش، آکریلیک) و رنگ های روحی ( آبرنگ ، جوهری ).

قلم گیری چین و چروک لباس در نگارگری:

برای قلم گیری قسمت ها ی مختلف لباس نگاره مانند چین دامن، آستین، چادر و … خطوط قلم گیری باید از یک سو به خط اصلی متصل باشد و از سوی دیگر رها و آزاد. خطوطی که تحت عنوان قلم گیری رسم می شوند باید دارای شخصیت و مفهوم دقیقی باشند.

همچنین هر کدام از خطوط باید برای منظوری خاص و در جایگاه خودش قرار گیرد. استادان قدیمی نگارگر هیچگاه خطوط اضافی و زیاد از حد به کار نمی بردند و همیشه سعی داشتند بسیار موجز عمل کنند و همچنین هر خطی را که قلم گیری می کردند در جایگاه مناسبی قرار گرفته باشد.

قلم گیری نهایی :

برای قلم گیری نهایی نقاشی ، برای قسمت های مختلف تصویر می توان از رنگ تیره تر همان رنگ اصلی کار استفاده نمود. گاهی اوقات برای قلم گیری از رنگ های متضاد و مکمل نیز استفاده می شود. به طور مثال برای رنگ سفید از قلم گیری سیاه و برای رنگ آبی یا بنفش از قلم گیری قرمز …

برای قلم گیری روی رنگ طلایی از رنگ مشکی و یا قهوه ای استفاده نمایید.

معمولا قلم گیری خطوط در قسمت های خارجی و مرزی تصویر کمی تیره تر و در داخل تصویر کمرنگ تر می باشد. قلم گیری نهایی باید به طور کامل و دقیق مطابق نمونه اصلی انجام شود، نه خطی از آن کاسته و نه به آن اضافه شود تا در نهایت نگاره ای زیبا و بدون نقص برای نگاه مخاطب ارائه گردد.