ایجاد طرح و نقش روی بدنه سفال

 انواع روش های تزئین بر روی سفال خام

طرح و نقش بر روی سفال:

روش های متفاوتی برای تزئین بدنه های سفالی که – هنوز در کوره پخته نشده اند – وجود دارد، تاریخچه ایجاد نقش و طرح بر روی سطح سفال به تاریخ هنر سفالگری در ایران بر می گردد.

در اینجا به مواردی که در حال حاضر در هنر ساخت و پرداخت سفالگری کاربرد بیشتری دارد، اشاره خواهیم نمود:

• روش تزئین به وسیله حکاکی یا لایه برداری از سطح بدنه سفالی:

این روش از ابتدایی ترین روش های تزئین و حکاکی بر روی بدنه های سفالی – ایجاد سطوح  و نقوش برجسته – با کاربرد هنری آن می باشد.

ابتدا طرح مورد نظر را بروی بدنه سفالی که هنوز خشک نشده است، اجرا نموده و سپس شروع به حکاکی کردن و برداشتن لایه های گِل از روی سطح می نماییم.

در این روش با استفاده از ابزار نوک تیز، هنرمند سفالگر می تواند طرح های بسیار متنوع و زیبایی را بر روی سطح بدنه سفالی ایجاد نماید و همچنین با توجه به ذوق و سلیقه خود می تواند سطوح حکاکی شده را با لعاب های رنگی پوشش داده و تزئین نماید.

به طور مثال می توان از دو رنگ متفاوت در این روش استفاده نمود، رنگ زمینه بدنه را با یک نوع لعاب رنگی تیره پوشاند و قسمت های برجسته کار را با لعاب رنگی روشن  و یا حتی برعکس … این روش باعث می شود برجستگی ها و نقوش حکاکی ایجاد شده بر بدنه سرامیکی بیشتر نمایان شوند.

• روش برجسته کاری با قرار دادن بدنه گِلی درون قالب :

یکی دیگر از روش هایی که از گذشته های دور در تزئین کردن سفالینه ها مورد استفاده قرار می گرفته است، روش برجسته کاری با قالب است.

در این روش با کمک قالبی که طرح مورد نظر به صورت منفی در آن ایجاد شده است و با استفاده از گل آماده شده با خاصیت قالب زنی در داخل قالب، طرح تزئینی را اجرا می نمایند.

روش انجام کار بدین ترتیب است که گل را در داخل قالب گچی قرار داده  و بر روی سطح بدنه ای که در حالت چرمینگی است، فشرده می شود و به طور معمول برای چسبیدن گل داخل قالب به گِل بدنه از دوغاب گِلی استفاده می شود.

پس از فشردن قالب بر روی بدنه، قالب برداشته شده و گِل داخل آن به صورت نقش یرجسته بر روی بدنه باقی می ماند.

• روش برجسته کاری بدنه سفالین با افزودن نقش و طرح مورد نظر :

در این روش ابتدا قطعاتی را از گِل مناسب که دارای طرح و نقش مورد نظر می باشد به وسیله شابلون و الگوی مناسب بریده شده و سپس بر روی بدنه ی سفالین با دوغاب متصل می نمایند.

سپس روی سطح بدنه و کناره های برجستگی ها را با اسفنج مرطوب صاف و یکدست می نمایند.

البته برای اینکه به کار سرعت بیشتری دهند بعضی از این قطعات برجسته را می توان توسط قالب های کوچک نیز آماده کرده و سپس آنها را روی بدنه سرامیکی مورد نظر نصب نمود.

• تزئین به روش سوراخ سوزنی – مشبک کاری:

در این روش باید از قطعات سفالی که با دیواره نازک ساخته شده اند استفاده نمود.

پس از آنکه بدنه سفالین روی چرخ سفالگری ساخته شد و به حالت نیمه خشک – چرمینگی در آمد، آن را بر روی چرخ سفالگری برگردانده و تا جای که امکان دارد آن را با ابزار تراش، نازک تر و یکنواخت می گردانند.

سپس طرح مورد نظر را با استفاده از کاغذ رسم بر روی سطح بدنه نشانه گذاری کرده و آنگاه با سوزنی کردن طرح، آن را انتقال می دهند.

اکنون با استفاده از یک چاقوی نوک تیز یا ابزار مناسب خطوط اصلی طرح مورد نظر را برش زده و قسمت های اضافی را از بدنه جدا می سازند.

با این روش قسمت های مورد نظر را می توان با دقت و سرعت بیشتری از روی بدنه سفالی جدا نمود. در پایان کار حجم سفالی مشبکی حاصل می شود، که باید گوشه های تیز سطوح بدنه را با اسفنج نمناک و دوغاب پولیش نهایی نمود.

نمونه های به دست آمده از سفال های دوره سلجوقی نشانگر قدمت دیرینه روش مشبک سازی در آثار سفالین آن دوره می باشد.

• تزئین به روش اسگرافیتو – خراشیدن سطح بدنه سفالی:

روش اسگرافیتو، روشی بسیار ساده و با کاربرد فراوان در سفالگری می باشد. در این روش ابتدا باید گِل بدنه سفالی به حالت چرمینگی برسد، سپس باید تمام سطح بدنه را با دوغابی رنگی پوشش داده تا لایه ای رنگین بر سطح سفال خام ایجاد شود.

زمانی که دوغاب روی سطح بدنه کمی خشک شد، با توجه به طرح مورد نظر و انتقال آن بر روی دوغاب، کار خراشیدن خطوط و سطوح طرح اصلی را بر سطوح بدنه آغاز می نمایند.

این خراشیدگی تا زمانی که رنگ اصلی بدنه زیر دوغاب نمایان شود باید ادامه یابد. بعد از پایان اسگرافیتو – خراشیدگی بدنه – می توان به دلخواه از لعاب های شفاف و یا رنگی برای پوشش نهایی حجم سفالین استفاده نمود.

• تزئین با روش مُهر زنی بر روی بدنه سفالین:

این روش تزئینی که با مُهر بر بدنه سفال خام اجرا می شود، دارای قدمت دیرینه ای در تاریخ سفالگری ایران است. ابتدا باید نقوش دلخواه را بر روی مُهر حکاکی نمود.

این مُهرها می توانند از مواد مختلفی ساخته شده باشند، در هر صورت برای نقش اندازی بر بدنه سفالی که هنوز به طور کامل خشک نشده است باید مُهر را در جای مناسب قرار داده و با فشار بر آن نقش مهر را بر سطح بدنه انتقال داده شود.

گاهی اوقات هنرمند سفالگر بنا بر سلیقه و هدفی که از تزئین سفال دارد، نقوش را به صورت منظم بر روی بدنه سفال تکرار نموده و تمام سطح بدنه را به صورت کامل پر از نقش های منظم و تکرار پذیر می نماید.

امروزه روش های دیگری نیز برای ایجاد نقش و یا شکل و فرمی خاص بر بدنه های سفالین – سرامیکی اعمال می شود، که بیشتر این روش ها به دلخواه و سلیقه هنرمند سفالگر قابل اجرا می باشد.

به طور مثال شما می توانید از دوغاب های رنگی برای ایجاد نقوش رنگی بر روی زمینه بدنه سفالی استفاده نمایید و یا اینکه با فشار دست خود بر روی قسمت هایی از بدنه سفالی که هنوز کامل خشک نشده است آن را دفرمه کنید.

خلاقیت و شجاعت در اجرای تکنیک های متفاوت برای تزئین حجم های سفالی تنها راهی است که به نوع آوری و خلق آثاری منحصر به فرد در هنر سفالگری ختم خواهد شد.

• ---

  مجموعه هنر خورشید | بهار | ۱۳۹۹ شمسی .

  © تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنر خورشید میباشد.