آشنایی با هنر نقاشی زیرلاکی – نقاشی پاپیه ماشه
نقاشی لاکی روغنی در ایران:
هرچند که سابقه هنر نقاشی لاکی روغنی در ایران به درستی مشخص نمی باشد اما اسناد و آثار موجود نشانگر رونق این هنر در دوره صفویه است.
در دوره صفویه قزوین و اصفهان از مهمترین مراکز این هنر به شمار می رفتند و بیشتر تزئینات و نقاشی های آن نیز شامل این موضوعات می باشد: مجالس شکار، رزم، نقوش اسلیمی و ختایی، گل و مرغ و …
هنر لاکی روغنی یا نقاشی زیر لاکی که امروز به نام پاپیه ماشه شناخته میشود، نوعی نقاشی بر روی بوم از جنس کاغذ فشرده می باشد.
پاپیه ماشه یک واژه فرانسوی است و در فرهنگ لغت به معنی کاغذ فشرده شده است که به عنوان بوم یا زیر ساخت کار برای نقاشی به کار می رود.
در ابتدای ورود این هنر به ایران، از مهم ترین موارد کاربرد و مصرف آن برای جلد و صحافی کتاب بوده است.
صحافان و جلد سازان برای تامین مقوای مورد نیاز برای جلد کتاب ها ابتدا کاغذهای باطله و پارچه های پنبه ای را در محلولی از شوره می ریختند و با وسیله ای گوشت کوب مانند به نام کوبه آن را می کوبیدند.
سپس سریش را به آن افزوده و آنقدر آن را با پارو به هم می زدند تا به خمیری قهوه ای رنگ تبدیل شود. سپس خمیر کاغذ را در کیسه ای ریخته تا آبش گرفته شود، و بعد از آن خمیر کاغذ را بر سطحی صاف پهن می کردند.
کاغذ به دست آمده را به تعداد چندین برگ روی هم قرار داده و می کوبیدند تا مقوایی فشرده برای جلد کتاب به دست آید.
برای تزیینات آن ، ابتدا سطح کار را با رنگی مناسب زیر سازی کرده و با روغن کمان – ترکیبی از صمغ درخت سرو و روغن بزرک – می پوشاندند.
قبل از خشک شدن کامل روغن مقداری مرغش یا دلربا آسیاب شده را بر روی آن می ریختند و برای بار دیگر سطح کار را با روغن کمان پوشش می دادند.
قلمدان های پاپیه ماشه یکی از محصولات پر کاربرد و معروفی می باشد که در دوره زندیه رواج خاصی یافت.
تا قبل از آن قلمدان ها از فلز ساخته و پرداخته می شدند و به دلیل اینکه در آن دوره داشتن قلمدان یکی از ضروریات روزمره اهل کتابت و خوشنویسی بود، هنرمندان قلمدان ساز به ساخت قلمدان ها از موادی سبک تر روی آوردند.
به این ترتیب ساخت قلمدان به صورت یکی از مشاغل و فعالیت پاپیه ماشه سازان شد و مردم نیز از این نوع قلمدان که وزنی سبک، طرح و نقشی زیبا داشتند استقبال خوبی کردند و اینگونه بود که قلمدان های لاکی روغنی رونق خاصی گرفت.
چگونگی تولید محصولات پاپیه ماشه در حال حاضر:
در حال حاضر برای تولید محصولات لاکی روغنی – پاپیه ماشه – از تکنیک هایی استفاده می شود که تا حدودی شبیه روش سنتی آن بوده و با تفاوت هایی برای سهولت کار به این شکل انجام می گیرد:
-
مرحله نخست تولید مقوای پاپیه ماشه :
هنرمند ابتدا یک برگ کاغذ سفید مرغوب را که طول و عرض آن حداقل پنج سانتی متر از محصول مورد نظر بیشتر است در آب خیسانده و سپس آن را روی سنگ مرمر مسطحی پهن می کند، کاغذهای کاهی را در محلول سریش فرو برده و روی کاغذ سفید می چسبانند.
این عمل را آنقدر تکرار میکنند تا به ضخامت لازم برسد و در نهایت یک برگ کاغذ سفید مرغوب را روی آن قرا می دهند. سپس تخته مسطحی را روی آن با پرس های دستی و یا وزنه های سنگین تحت فشار قرار می دهند.
با گذشت حدود یک روز و خشک شدن مقوا آن را برش داده و برای ساخت انواع حجم های مورد نظر و با قالب های مناسب به کار می برند.
-
مرحله نقاشی روی سطح پاپیه ماشه:
هنرمند نقاش ابتدا سطوح داخلی را با یک رنگ آستر می پوشاند. در این مرحله اگر برای پوشش زمینه کار از رنگ روشن استفاده کرده باشد، ابتدا یک لایه از لعاب کتیرا را با قلمو بر روی سطح مالیده و پس از آن به طراحی و رنگ آمیزی نقوش پرداخته می شود.
سپس نوبت روغن کاری سطح کار می رسد، به دلیل اینکه رنگ های مورد استفاده در نقاشی پاپیه ماشه از نوع رنگ هایی بر پایه آب مانند گوآش می باشد.
این رنگها به سادگی و با آب پاک می شوند – برای حفاظت و ثبات این رنگ ها بر روی کار – سطح نقاشی را با روغن مخصوصی می پوشانند.
روغن کاری سه بار انجام میشود و هر با با قلم موی نرم قشر نازکی از روغن کمان را بر تمام سطوح داخلی و خارجی حجم مورد نظر مالیده می شود.
لازم به ذکر است که مراحل مختلف روغن کاری بر روی نقاشی پاپیه ماشه باید در فضای بسته بدون گرد و غبار انجام شود تا سطحی براق، شفاف، بدون پرز و غبار ایجاد شود. به واسطه این روش نقاشی و پوشش نهایی با روغن کمان آن را نقاشی لاکی روغنی می نامند.
مطلب پیشنهادی برای مطالعه در زمینه هنر صنایع دستی:
آشنایی با هنر صنایع دستی ایران و …
مجموعه هنر خورشید | بهار | ۱۳۹۸ شمسی .
© تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنری خورشید میباشد.