انواع تکنیک ساخت در سفالگری

آشنایی با انواع روش های ساخت بدنه سفالین

تکنیک سفالگری بدون چرخ :

برای ساخت یک بدنه سفالین، روش های متفاوتی وجود دارد که البته هر کدام از این روش ها بستگی به نوع و فرم ساخت سفال متفاوت می باشند و برای ساخت یک حجم سفالی حتما نیازی به داشتن یک چرخ سفالگری نیست.

از این رو هر فرد علاقمند به هنر سفالگری می تواند با استفاده از ساده ترین ابزار و مقداری گِل و خلاقیت درونی، نمونه ای زیبا از یک حجم سفالی را خلق نماید.

• چگونگی ساخت سفال بدون استفاده از چرخ سفالگری

روش فتیله ای یا کویل:

برای قرن های متمادی روش فتیله ای، یکی از متداول ترین روش ها برای ساخت ظروف سفالین بوده است و هنوز هم در برخی از فرهنگ ها از روش فتیله ای – کویل به جای چرخ سفالگری استفاده می شود. با روش فتیله ای می توان ظروف بسیار بزرگ و حجیم سفالی را نیز ساخت.

شکل دهی و ایجاد یک بدنه سفالی در روش فتیله ای – کویل به این صورت است که:

ابتدا صفحه ی گِلی مدوری را تهیه می کنند که ضخامت آن می تواند بین نیم تا یک سانتی متر باشد. این ورقه گِلی باید روی صفحه گچی قرار گیرد. از این ورقه گِلی می توان به عنوان پایه ی ظرف سفالی استفاده نمود.

سپس گِل را بین انگشتان و کف دست فشره ساخته و می غلتانند تا به شکل یک لوله – فتیله گِلی در آید. سپس فتیله را بر روی صفحه ی گِلی تخت گذاشته و آن را با دست روی صفحه دایره ای شکل  ثابت کرده تا فرم دلخواه اولیه که پایه ظرف می باشد شکل گیرد.

به همین ترتیب فتیله های گِلی را بر روی یکدیگر قرار داده و با فشارانگشتان دست آنها را بر روی هم ثابت می کنند. با قرار دادن فتیله ها بر روی هم به تدریج  فرم اصلی ظرف شکل می گیرد. برای آنکه یک ظرف با دیواره محدب ساخته شود باید هر فتیله ی گِلی را بر لبه ی خارجی فتیله قبلی قرار گیرد.

همچنین می توان از یک تخته چوب جهت ضربه زدن به بدنه فرم ساخته شده برای آن که آن را یکدست و یکنواخت کرد استفاده نمود. هنگام کار کردن باید قسمت های انتهای ظرف را با یک نایلون پوشاند؛ زیرا اگر بدنه ساخته شده رطوبت کافی را نداشته باشد فتیله جدید نمی تواند به آن اضافه شود و به طور حتم ترک خواهد خورد.

• روش فشاری یا پینچ:

بدون تردید یکی از قدیمی ترین و ساده ترین روش شکل دادن به گل و سفالگری روش فشاری – پینچ می باشد. در این روش ابتدا گلوله ای از گل ورز داده شده را برداشته و به کمک انگشت شست سوراخی در میان گلوله گِل ایجاد کرده و سپس آن گلوله را به آهستگی در کف دست می چرخانیم و به وسیله انگشتان دست دیگر شروع به شکل دادن آن می نماییم.

در این مرحله از شکل دهی اگر گل ترک برداشت فقط انگشتان دست را با کمی آب مرطوب کرده و به آهستگی روی گِل مالیده و ترک های ایجاد شده را با انگشت مرطوب محو می کنیم. البته باید توجه داشته باشید که بیش از اندازه به فرم گِلی آب اضافه نشود؛ زیرا در آن صورت گلوله گِل زیادی نرم شده و فرم گِلی ایجاد شده ایستایی خود را از دست خواهد داد.

در این روش نباید فرم خاصی را در نظر داشت؛ بلکه باید سعی کرد مطابق وضعیت و روند شکل گیری گِل کار ساخت و فرم دهی را دنبال نمود. با این روش می توان ظروف ساده ای به نام رُکو که در فرهنگ ژاپن جهت مراسم سنتی چای خوری استفاده می شود را ساخت. سرخپوستان آمریکایی نیز از روش فشاری برای ساختن ظروف سفالی کاربردی و مصارف روزمره خود استفاده می کنند.

• روش ورقه ای یا اسلب:

روش ورقه ای – اسلب، بیشتر برای ساختن بدنه هایی که زاویه دار هستند به کار برده می شود. ابتدا باید ورقه هایی از گل تهیه نمود که ساده ترین روش ساخت آن اینگونه است:

پس از این که گِل به خوبی ورز داده شد با ضربه دست و یا وردنه چوبی آن را تخت نمایید. البته از غلتک های مکانیکی ماشینی نیز می توان استفاده نمود، به هر حال گِل تخت شده را می توان برش داد و آن را به صورت مربع و یا هر شکل دلخواهی که مورد نظر سفالگر می باشد آماده نمود.

سپس زمانی که ورقه های برش خورده گِلی کمی خود را گرفته اند و به حالت چرمینگی رسیده اند توسط دوغاب غلیظ به یکدیگر اتصال داده و این گونه فرم اصلی بدنه ظرف سفالی ایجاد می شود. اگر فرم نهایی مدور و استوانه ای شکل می باشد، می توان ورقه گِلی مناسب را دور یک لوله پیچانده شود.

پس از مدتی که شکل آن ثابت شد و رطوبت آن نیز کاهش یافت می توان لوله را از آن خارج نمود. با این روش می توان انواع فرم ها و شکل های مدور و یا هندسی را به راحتی ایجاد نمود.

• روش قالب زنی :

در این روش ابتدا گل ورز داده شده را توسط وردنه چوبی تخت نموده و سپس روی قالب قرار می دهند و با اعمال فشار گِل در قالب مورد نظر جای داده می شود. با این روش می توان قطعات با ابعاد کوچک تا متوسط را در قالب های ساده فرم داد.

برای ساختن قطعات بزرگتر با استفاده از روش قالب زنی با تکه های کوچک گل شروع نموده و هر قطعه راپس از قالب زدن و بیرون آوردن با دقت به قطعه گِل قبلی توسط دوغاب گِلی متصل می نمایند.

در این روش می توان کاشی های سفالی را نیز قالب زد. پس از قرار دادن گِل متناسب با اندازه قالب کاشی زنی درون قالب، با اعمال فشار زیاد بر آن تمام فضای قالب کاشی را پر نموده و در نهایت گِل اضافی آن را با کمک سیم بریده شده و سطح گِل صاف می شود. سپس قالب را بر روی یک سطح مناسب و صاف بر گردانده شده و ناهمواری سطح کاشی توسط اسفنج مرطوب پرداخت می شود.

• روش دوغابی یا ریخته گری:

امروزه در بسیاری از کارگاه های سفالگری که تولید انبوه از یک نوع فرم خاص را در نظر دارند از روش دوغابی استفاده می شود.

در این روش ابتدا قالب مورد نظر را که قبلا ساخته و پرداخته شده است با کِش لاستیکی محکم می بندند و سپس دوغاب آماده شده را به داخل قالب گچی خشک و عاری از گرد و غبار ریخته و مدتی صبر می کنند تا با جذب دوغاب توسط قالب گچی، جداره ی گِلی که همان فرم مورد نظر است بر سطح داخلی قالب ایجاد شود.

بعد از حصول اطمینان از استحکام جداره تشکیل شده، دوغاب اضافی را خالی نموده و کش لاستیکی را باز کرده و با زدن ضرباتی ملایم به قالب بدنه اصلی را از آن جدا می کنند. در پایان کار ناصافی ها، زواید و ناهمواری ها مربوط به درز قالب ها را با اسفنج مرطوب صاف کرده و پرداخت نهایی را یر روی بدنه دوغابی انجام داده و آن را برای پخت در کوره سفالگری آماده می سازند.

• ---

  مجموعه هنر خورشید | تابستان | ۱۳۹۸ شمسی .

  © تمامی حقوق این وبلاگ محفوظ و متعلق به مجموعه هنر خورشید میباشد.